ขวัญจิต เป็นคนที่ชอบอ่านหนังสือ และวรรณคดีเก่าๆของไทยอ่านแล้วก็นำเนื้อหานั้นมาแต่งเป็นเพลงอีแซว ร้องเล่นจนเกิดความแตกฉานซึ่งต่อมาได้ขอครูไสว แสดงบ้าง แม้ในระยะแรกๆครูไสวจะยังไม่อนุญาต แต่ในเวลาต่อมาเมื่อได้เห็นความอดทน ความตั้งใจจริง จึงอนุญาตให้แสดงความสามารถ และด้วยพลังเสียงที่กังวานมีไหวพริบ ปฏิภาณ เฉลียวฉลาดในการว่าเพลง ทำให้เป็นที่ชื่นชอบของนักฟังเพลงอีแซวยิ่งนัก
ขวัญจิต
ได้ตระเวนเล่นเพลงอีแซวอยู่กับวงพื้นบ้านอีกหลายวงเรียนรู้และเพิ่มพูนประสบการณ์จากพ่อเพลง
แม่เพลงอีกหลายคนและเริ่มแสดงเพลงอีแซวในต่างจังหวัด
และในกรุงเทพมหานคร ในงานสังคีตศาลา
หรืองานสงกรานต์ที่ท้องสนามหลวงเป็นประจำ
ทำให้มีความแตกฉานในเรื่องเพลงอีแซวมากยิ่งขึ้น
สามารถเขียนเพลงเอง
เพื่อใช้ในการแสดงและโต้ตอบเพลงสดๆ
กับพ่อเพลงได้อย่างคมคายเป็นที่ชื่นชอบของผู้ชม
หลังจากเล่นเพลงอีแซวจนมีชื่อเสียงแล้วขวัญจิต
ได้สมัครเป็นนักร้องลูกทุ่งโดยเริ่มอยู่กับวงดนตรีลูกทุ่งคณจำรัศ
สุวคนธ์(น้อย) และวงไวพจน์ เพชรสุพรรณ
โดยได้บันทึกแผ่นเสียงเพลงแรกชื่อเพลง
เบื่อสมบัติ งานเพลงของครู จิ๋ว พิจิตร เมื่อ
ปี 2510
ทำให้เริ่มมีชื่อเสียงจากเพลงลูกทุ่งจากเพลง
“เบื่อสมบัติ” , “ลาน้องไปเวียดนาม”,
“ลาโคราช”, “ขวัญใจโชเฟอร์” ,
“เกลียดคนหน้าทน” , “ขวัญใจคนจน”
“แม่ครัวตัวอย่าง “ และ “แหลมตะลุมพุก “
จากนั้นได้แต่งเพลงเองได้แก่ “กับข้าวเพชฌฆาต”
, “น้ำตาดอกคำใต้” , “สาวสุพรรณ “
ซึ่งเป็นเพลงที่สร้างชื่อเสียงให้เป็นอย่างมาก
ต่อมาจึงได้ตั้งวงดนตรีของตนเอง ชื่อวงขวัญจิต
ศรีประจันต์ เป็นวงดนตรีที่นำระบบแสง สี เสียง
ที่น่าตื่นตาตื่นใจมาใช้ประกอบการแสดงนำเพลงอีแซวมาผสมผสานกับการแสดง
เผยแพร่สู่ผู้ฟังทั่วประเทศจนเป็นที่รู้จักกันอย่างเป็นอย่างดี
พ.ศ. 2516 ขวัญจิต
ยุติวงดนตรีลูกทุ่งแล้วกลับไปฟื้นฟูเพลงอีแซวที่
จ.สุพรรณบุรี อุทิศชีวิตในการอนุรักษ์ฟื้นฟู
เผยแพร่และถ่ายทอดเพลงอีแซว
ให้กับลูกศิษย์และผู้สนใจมาโดยตลอดจนถึงปัจจุบัน
ได้ใช้ความรู้ความสามารถช่วยเหลือสถาบันการศึกษาและหน่วยงานราชการในการเป็นวิทยากรสาธิต
รับแขกบ้านแขกเมืองด้วยการแสดงพื้นบ้านติดต่อกันมาอย่างยาวนาน
ที่มา: http://th.wikipedia.org
ขอขอบคุณ คุณธเนต พุทธิพงษ์
สำหรับข้อมูลภาพถ่าย
https://www.facebook.com/noi.gps
ค่ายเพาะกล้าพันธุ์เก่งเพลงพื้นบ้าน
โครงการวิจัยเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
24
กุมภาพันธ์ - 2 มีนาคม
2560
ณ ศูนย์ภูมิปัญญาไทย บ้านแม่ขวัญจิต
ศรีประจันต์
ตำบลสนามชัย อำเภอเมือง จังหวัดสุพรรณบุรี
ที่ปรึกษา
๑. อธิบดีกรมส่งเสริมวัฒนธรรม
๒. แม่ขวัญจิต ศรีประจันต์
๓. อาจารย์เอนก นาวิกมูล
๔. รองศาสตราจารย์สุกัญญา สุจฉายา
ผู้รับผิดชอบโครงการ
๑. ผู้ช่วยศาสตราจารย์บัวผัน สุพรรณยศ ๒.
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. กิตติศักดิ์
เกิดอรุณสุขศรี ๓. อาจารย์มณทิรา ตาเมือง ๔.
นาวาอากาศโทสมบัติ สมศรีพลอย ๕.
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. อภิลักษณ์ เกษมผลกูล
๖. ผู้ช่วยศาสตราจารย์โอฬาร รัตนภักดี
หลักการและเหตุผล
ภาคกลางของไทยเป็นแหล่งขุมทรัพย์ภูมิปัญญาด้านเพลงพื้นบ้าน
ดังจะเห็นได้จากผลการรวบรวมข้อมูลภาคสนามของ
เอนก นาวิกมูล เมื่อประมาณปี ๒๕๒๑ พบว่ามีถึง
๔๕ ชนิด ( เพลงนอกศตวรรษ,๒๕๕๐, คำนำ )
ข้อมูลเกี่ยวกับเพลงพื้นบ้านภาคกลางทั้งที่เป็น
“เพลงเก่า” ที่รวบรวมแล้วและยังไม่ได้รวบรวม
และ “เพลงใหม่” ที่ยังไม่ได้รวบรวม
ล้วนเป็นข้อมูลที่มีความสำคัญและน่าสนใจ
โดยเฉพาะมีแนวโน้มอย่างยิ่งที่จะสูญหาย
เพราะวัฒนธรรมไทยนับวันจะยิ่ง “อ่อนแอ”
และผู้สืบทอดก็ยิ่ง “อ่อนล้า”
ด้วยเหตุที่ภาคกลางเป็น “แหล่งอู่ข้าวอู่น้ำ”
ที่สมบูรณ์เพียบพร้อม
จึงเป็นที่ที่รองรับผู้คนจากหลายที่หลายถิ่น
หลายชาติพันธุ์ และยังเป็น “ แอ่งน้ำใหญ่”
ที่สายธารวัฒนธรรมอันหลากหลายไหลทะลักเข้ามาหลอมรวมปะปนโดยง่าย
เพลงส่วนใหญ่ต้านกระแสวัฒนธรรมข้ามชาติไม่ไหวก็ล้า
เสื่อมและสูญไปอย่างน่าเสียดาย
ปัจจุบันเพลงพื้นบ้านภาคกลางยังคงเหลือเพียงไม่กี่ชนิด เช่น เพลงฉ่อย เพลงอีแซว ลำตัด และเพลงเรือ เหตุที่ยังมีลมหายใจแผ่วรินอยู่ได้นั้นส่วนหนึ่งอาจเพราะการส่งเสริมสนับสนุนจากสังคมและจากกลุ่มชาวบ้าน เช่น ปราชญ์ท้องถิ่น ศิลปินแห่งชาติ ศิลปินพื้นบ้าน ครูเพลงและผู้ถ่ายทอดต่าง ๆ แต่นับวันบุคคลเหล่านี้จะยิ่งลดจำนวนลงอย่างน่าใจหาย หลายคนเสียชีวิตแล้ว เช่น แม่ประยูร ยมเยี่ยม และพ่อหวังเต๊ะ ที่ยังคงเหลืออยู่ส่วนใหญ่ก็เป็นผู้สูงอายุ บางคนมีปัญหาต่างๆ ซึ่งเป็นอุปสรรคในการสืบสานเพลงพื้นบ้าน เช่น แม่ขวัญใจ ศรีประจันต์ มีอาการเจ็บป่วยมาหลายปี บางคนก็ถูกพิษมหาอุทกภัย เมื่อปี ๒๕๕๔ เช่น แม่ขวัญจิต ศรีประจันต์ เป็นต้น
ด้วยเหตุที่ภาคกลางเป็นแหล่งภูมิปัญญาด้านเพลงพื้นบ้านที่สำคัญของประเทศ
และนับวันผู้ถ่ายทอดที่มีความรู้ความสามารถจะลดน้อยลง
กอปรกับผลการศึกษารวบรวมข้อมูลในภาพรวมที่เคยทำมานับเวลาแล้วนานกว่า
๓๐ ปี
ข้อมูลย่อมมีความเปลี่ยนแปลงไปตามกาลและบุคคล
ข้อมูลทั้งหลายจึงควรได้รับการรวบรวมและจัดเก็บอย่างเป็นระบบ
โดยเฉพาะอย่างยิ่งเพลงพื้นบ้านภาคกลางจัดเป็นภูมิปัญญาที่สำคัญของชาติไทย
และสมควรนำเสนอเพื่อเป็นมรดกโลกต่อไปด้วย
กรมส่งเสริมวัฒนธรรมจึงอนุมัติทุนสนับสนุนการวิจัย
ประจำปี ๒๕๕๗
ให้แก่คณะผู้วิจัยในการดำเนินงานค่ายเพาะกล้าพันธุ์เก่งเพลงพื้นบ้านครั้งนี้ขึ้น
วัตถุประสงค์ทั่วไป
๑.
เพื่อรวบรวมและจัดเก็บองค์ความรู้เกี่ยวกับเพลงพื้นบ้านภาคกลางซึ่งชุมชนมีส่วนร่วม
๒. เพื่อกระตุ้นจิตสำนึกในการสร้างสรรค์
การสืบทอดและการพิทักษ์รักษาเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
ซึ่งจะทำให้เกิดความพยายามในการพัฒนาแนวคิดและการปฏิบัติเพื่อปกป้องคุ้มครองมรดกภูมิปัญญาด้านเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
๓.
เพื่อปกป้องคุ้มครองมรดกภูมิปัญญาด้านเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
อันจะนำไปสู่การเสนอขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ
และนำเสนอยูเนสโกให้เป็นมรดก
ภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติในลำดับต่อไป
วัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรม
๑.
เพื่อจัดค่ายอบรมเชิงปฏิบัติการเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
๒.
เพื่อศึกษากระบวนการถ่ายทอดและสืบทอดเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
๓. เพื่อจัดประชุมตรวจสอบ
ยืนยันและลงฉันทามติข้อมูลเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
วิธีดำเนินโครงการ
การจัดทำค่าย
“เพาะกล้าพันธุ์เก่งเพลงพื้นบ้าน”
มีรายละเอียด ดังนี้
๑.
ชี้แจงวัตถุประสงค์และรายละเอียดของโครงการแก่ชุมชนผ่านเครือข่ายศิลปินแห่งชาติ
ศิลปินพื้นบ้าน กลุ่มรักษ์เพลงพื้นบ้าน
คณะเพลงพื้นบ้านภาคกลาง และสื่อมวลชนต่างๆ
เพื่อรับสมัครและคัดกรองผู้แทนชุมชนเข้าค่ายเพาะกล้าพันธุ์เก่งเพลงพื้นบ้านและร่วมเวทีเสวนาและให้ฉันทามติ
จาก ๓๕ จังหวัด รวม ๗๐ คน
๒.
จัดการอบรมเชิงปฏิบัติการเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
หัวข้อ “เพลงอีแซว เพลงเรือ เพลงฉ่อย
ลำตัดและเพลงทรงเครื่อง”
๓. จัดเวทีเสวนาและให้ฉันทามติ
ในวันสุดท้ายของการเข้าค่ายฯ
๔. รวบรวมข้อมูลภาคสนาม
ตลอดระยะเวลาที่เข้าค่ายฯ โดยใช้วิธีการดังนี้
๑.) การสัมภาษณ์เชิงลึก
(Depth interview)
เป็นการสัมภาษณ์อย่างไม่เป็นทางการ (informal
interview)
หรือพูดคุยอย่างเป็นกันเองกับผู้ให้ข้อมูล
ทำให้เกิดความไว้วางใจและได้ข้อมูลในระดับลึก
๒.)
การสังเกตอย่างมีส่วนร่วม (Participant
Observation)
โดยผู้รวบรวมข้อมูลจะเข้าร่วมสังเกตการณ์
ร่วมกิจกรรมกับชุมชนเพื่อให้ได้ข้อมูลจริงมากที่สุด
๓.)
การประชุมกลุ่มย่อย (Focus Group)
โดยเชิญบุคคลผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง
หรือผู้ให้ข้อมูลสำคัญเข้าร่วมพูดคุยแลกเปลี่ยน
แสดงความคิดเห็นในประเด็นต่าง ๆ
ซึ่งถือว่าการประชุมกลุ่มย่อยเป็นการสร้างให้เกิดกระบวนการเรียนรู้
ตลอดจนเป็นการตรวจสอบข้อมูลร่วมกันอีกด้วย
ทั้งนี้เครื่องมือที่ใช้ในการบันทึกข้อมูลได้แก่
การจดบันทึก เครื่องบันทึกเสียง
กล้องถ่ายภาพนิ่ง และกล้องถ่ายภาพเคลื่อนไหว
๕.ประมวลผล ได้แก่
วิเคราะห์ข้อมูลและเรียบเรียงรายงาน และจัดทำบัญชีรายการ ทั้งเอกสารหลักและเอกสารประกอบ
๖. ตรวจสอบ ยืนยันและให้ฉันทามติชุมชน
โดยจัดการประชุมและนำเสนอต่อชุมชน
เพื่อตรวจสอบ ยืนยันและให้ฉันทามติ
ขอบเขตและกลุ่มเป้าหมาย
ข้อมูลที่รวบรวมและจัดเก็บ กำหนดข้อมูล
เพลงพื้นบ้านภาคกลางเฉพาะประเภทเพลงโต้ตอบของหนุ่มสาว
๕ ชนิด ได้แก่ เพลงฉ่อย เพลงอีแซว เพลงเรือ ลำตัด และเพลงทรงเครื่อง
เฉพาะที่สืบทอดอยู่ในปัจจุบัน โดยครูเพลง
ศิลปินพื้นบ้าน และเยาวชน ทั้งที่เป็น “คณะ”
หรือ “เคยเป็นคณะ” ซึ่งทุกคณะแสดง “เป็นอาชีพ”
พื้นที่ในการรวบรวมและจัดเก็บข้อมูล
กำหนดพื้นที่รวบรวมข้อมูลในเขตภาคกลาง ทั้งหมด
๓๕ จังหวัด ได้แก่ กรุงเทพฯ กาญจนบุรี
กำแพงเพชร จันทบุรี ฉะเชิงเทรา ชลบุรี ชัยนาท
ตราด ตาก นครนายก นครปฐม นครสวรรค์ นนทบุรี
ปทุมธานีประจวบคีรีขันธ์ ปราจีนบุรี
พระนครศรีอยุธยา พิจิตร พิษณุโลก เพชรบุรี
เพชรบูรณ์ ระยอง ราชบุรี ลพบุรี สมุทรปราการ
สมุทรสงคราม สมุทรสาคร สระแก้ว สระบุรี
สิงห์บุรี สุโขทัย สุพรรณบุรี อ่างทอง
อุตรดิตถ์และอุทัยธานี
กลุ่มเป้าหมายหรือชุมชนที่เกี่ยวข้องกับมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม
“ชุมชน” ในที่นี้คือ
ประชาคมหรือผู้แทนกลุ่มชนที่สืบทอดเพลงพื้นบ้านภาคกลางในเขต
๓๕ จังหวัด รวมทั้งสิ้นไม่ต่ำกว่า ๗๐ คน
ได้แก่ ครูเพลง ศิลปินแห่งชาติ ปราชญ์ชาวบ้าน
ครูภูมิปัญญา ศิลปินพื้นบ้าน
ครูอาจารย์ผู้เชี่ยวชาญในด้านการสร้างสรรค์และสืบทอดเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
รวมทั้งคณะเพลงพื้นบ้านอาชีพ
และคณะเพลงพื้นบ้านเยาวชนหรือสถาบันการศึกษาที่สืบทอดมาจากครูเพลงพื้นบ้าน
ตลอดจนผู้ส่งเสริมและสนับสนุนเพลงพื้นบ้านภาคกลางกลุ่มต่าง
ๆ เช่น นักวิชาการ บุคคลทั่วไปและสื่อมวลชน
ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ
๑.
ได้องค์ความรู้เกี่ยวกับเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของคลังข้อมูลมรดกภูมิปัญญาในขอบเขตประเทศไทย
อันเป็นประโยชน์ต่อการดำเนินงานด้านการปกป้องคุ้มครองมรดก
ภูมิปัญญาด้านเพลงพื้นบ้านภาคกลางในขอบเขตของประเทศไทยและของโลก
๒. ได้ความเข้าใจ ความเข้าถึง
การยอมรับและฉันทามติในการปกป้องมรดกภูมิปัญญาด้านเพลงพื้นบ้านภาคกลางจากประชาคมชาวไทย
รวมทั้งได้แนวคิดและแนวทางในการส่งเสริมและการพัฒนาเพลงพื้นบ้านภาคกลางสืบไปในบริบทที่เหมาะสม
๓.
ได้เครือข่ายผู้สืบสานเพลงพื้นบ้านภาคกลางเพิ่มขึ้น
โดยเฉพาะผู้มีความศรัทธาและภาคภูมิใจในภูมิปัญญาของชาติ
มีความพร้อมและความมุ่งมั่นที่จะสืบทอดและส่งเสริมเพลงพื้นบ้านด้วยตนเองอย่างยั่งยืนตลอดไป
ระเบียบการสำหรับผู้เข้าฝึกอบรมเพลงพื้นบ้านภาคกลาง
คุณสมบัติ
๑. เป็นผู้สืบทอดเพลงพื้นบ้านภาคกลาง ๕ ชนิด
ได้แก่ เพลงฉ่อย เพลงทรงเครื่อง เพลงเรือ เพลง
อีแซวและลำตัด
จากครูเพลงหรือหัวหน้าคณะเพลงที่แสดงเพลงดังกล่าวเป็นอาชีพ
และผ่านการคัดกรองจากคณะผู้วิจัยแล้ว ๒.
เป็นชาย/หญิง อายุ ๑๒ ปีขึ้นไป
ผู้ที่มีอายุต่ำกว่า ๑๘ ปี
ต้องมีผู้ปกครองรับรองหรืออนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษร
๓. มีภูมิลำเนาอยู่ในเขตภาคกลาง ๓๕ จังหวัด
ได้แก่ กรุงเทพฯ กาญจนบุรี กำแพงเพชร จันทบุรี
ฉะเชิงเทรา ชลบุรี ชัยนาท ตราด ตาก นครนายก
นครปฐม นครสวรรค์ นนทบุรี
ปทุมธานีประจวบคีรีขันธ์ ปราจีนบุรี
พระนครศรีอยุธยา พิจิตร พิษณุโลก เพชรบุรี
เพชรบูรณ์ ระยอง ราชบุรี ลพบุรี สมุทรปราการ
สมุทรสงคราม สมุทรสาคร สระแก้ว สระบุรี
สิงห์บุรี สุโขทัย สุพรรณบุรี อ่างทอง
อุตรดิตถ์และอุทัยธานี
๔.
มีความมุ่งมั่นหมั่นเพียรที่จะรับการถ่ายทอดความรู้จากครูเพลงทุกคน
สามารถถอดองค์ความรู้ที่ได้รับอย่างเต็มที่และเต็มใจ
(กรอกแบบบันทึกการสังเกตและตอบสัมภาษณ์ทุกวัน)
ข้อตกลง
๑. ค่ายนี้เป็นค่ายพิเศษ เพื่อรวบรวมข้อมูล
วิจัย และเสนอให้เพลงพื้นบ้านเป็นมรดกโลก
จึงเป็นค่ายรวมพลคนรักษ์เพลง มาเรียนรู้
แล้วเก็บความรู้ เพื่อตนเองและชาติของเรา
๒. ผู้เข้าค่ายไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายใด ๆ
อนึ่ง ค่ายนี้มีงบประมาณจำกัด
จึงไม่มีการประกวด ไม่มีรางวัล
เหมือนที่ผ่านมา
ผู้ที่ผ่านการเข้าค่ายนี้มีสิทธิพิเศษในการเข้าค่ายเพาะกล้าฯ
รุ่น ๓ ที่จะจัดเหมือน รุ่น ๑ และ ๒
ในโอกาสต่อไป
๓.
ผู้เข้าค่ายต้องปฏิบัติตามระเบียบปฏิบัติทุกประการ
